در فقه امامیه برای مسئولیت پزشک حالات و فروضی را در نظر گرفته اند و بر اساس آن احکام متفاوتی را صادر نموده اند. لازم به ذکر است که طبیب در امرطبابت یا مباشر  است یا غیر مباشر ؛ در هر یک از دو فرض یا جاهل است یا حاذق؛ در صورتی که حاذق باشد یا مقصر است یا غیر مقصر (خطاکار)؛ در هر یک از فروض قبل یا از سوی مریض یا ولی او مأذون است یا غیر مأذون.

به لحاظ دیگر، یا از مریض یا ولی او برائت از ضمان گرفته است یا نگرفته است. از جهت دیگر، خسارتی که از ناحیة پزشک متوجه مریضش می شود یا مالی است یا روانی و یا جانی. در خسارت های بدنی یا دیة مقدر دارد یا ندارد. از جهت دیگر، خسارتی که متوجه بیمار می شود یا در نتیجة عمل معالجه ای طبیب است یا در نتیجة بی دقتی طبیب است و یا در نتیجة نقص دستگاه های لازم برای معالجه و یا در نتیجة بی دقتی پزشک و یا در نتیجة اشتباه او.

از جهت دیگر، خسارت بدنی که به بیمار وارد می شود یا به این صورت است که موجب می شود بیماری بیمار بهبود پیدا نکند، یا موجب وخیم تر شدن حال بیمار می شود و یا موجب ایجاد نقص جدیدی در او می شود که ارتباطی با بیماری قبلی اش ندارد. حکم هر یک از این فروض باید مشخص شود. 

فهرست مطالب
مبانی فقهی مسئولیت پزشکان
3-1- حالات و فروض مسئولیت پزشکان    21
3-1-1- عقدی یا قهری بودن مسئولیت پزشکان21 
3-1-1-1- تلقی فقها از قهری یا قراردادی بودن مسئولیت پزشکان21
3-1-2- نوع عقد میان طبیب، بیمارستان و بیمار23

3-2- مسئولیت پزشک مباشر24
3-2-1-طبیب جاهل به طبابت25
3-2-2- طبیب حاذق به طبابت27
3-2-2-1- طبیب حاذق مقصر27
3-2-2-1-1-اثبات ضمان طبیب مقصر با استفاده از ادله ضمان اجیر27
3-2-2-1-2-تمسک به قواعد کلی ضمان29
3-2-2-1-2-1-اتلاف29
3-2-2-1-2-2-لاضرر32
3-2-2-1-3-تمسک به قواعد باب دیات32
3-2-2-1-3-1-آسیب بدنی طبیب حاذق مقصر از روی حق یا ناحق33
3-2-2-1-3-2-آسیب بدنی طبیب داخل در کدام یک از اقسام جنایت است33
3-2-2-1-3-3-روایت فاصله35
3-2-2-1-3-3-1-حدیث اول روایت سکونی35
3-2-2-1-3-3-2-حدیث دوم36
3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر ( خطاکار)36
3-2-2-2-1-راه اول : تمسک به قواعد باب اجاره36
3-2-2-2-2-راه دوم : تنسک به قواعد کلی ضمان 41
3-2-2-2-3-راه سوم : تمسک به قواعد عام باب دیات44
3-2-2-2-4-راه چهارم : تمسک به روایت فاصله46
3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر (خطاکار)46
3-2-3-موانع موجود بر ضمان طبیب حاذق48 
3-2-3-1-مانع اول: اجازة شرعي، قانوني48
3-2-3-2- مانع دوم: قاعدة احسان49
3-2-3-3-مانع سوم: اذن بيمار51
3-2-3-4- مانع چهارم: ضرورت اجتماعي53
3-2-4-ابراء به عنوان مسقط ضمان53
3-2-4-1- ابراء مريض «اسقاط ما لم يجب» 53

3-3- ضمان طبیب غيرمباشر56

منابع و مآخذ: